Nowe regulacje Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu implementujące Dyrektywę AML IV wprowadziły dla instytucji obowiązanych wymóg dokonywania oceny i analizy ryzyka prania pieniędzy uwzględniającego czynniki ryzyka związane z aktywnością i działalnością klientów, państwami oraz obszarami geograficznymi, produktami, a także przeprowadzanymi transakcjami oraz kanałami dystrybucji produktów i usług oferowanych przez instytucje obowiązane. Powyższe czynniki powinny mieć wpływ na sposób profilowania klienta pod kątem ryzyka AML oraz na zasady prowadzenia analiz transakcji.
Spis treści
Analiza oparta o ryzyko klienta
Ryzyko klienta w rozumieniu nowych regulacji AML zbliża się do przesłanek podmiotowych i przedmiotowych funkcjonujących na gruncie Ustawy z 2010 roku. W przypadku osób fizycznych będzie się ono sprowadzało do ustalenia, czy klient jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne, oraz określenia, czy profil klienta (jego wykształcenie, wykonywany zawód, źródło pochodzenia środków) jest podatny na ryzyko prania pieniędzy.
W przypadku klientów będących osobami prawnymi istotnymi kryteriami ryzyka klienta będzie branża w jakiej klient prowadzi działalność, osoby będące beneficjentami rzeczywistymi (w szczególności pod kątem sprawowania eksponowanych funkcji politycznych), a także czas funkcjonowania podmiotu na rynku.
Warto zauważyć, że nowa Ustawa wprowadza dość ostre przesłanki stosowania zarówno wzmożonych jak i obniżonych środków bezpieczeństwa finansowego w zależności od spełnienia przez klientów odpowiednich kryteriów. Ponieważ w praktyce mogą wystąpić sytuacje w których jeden klient spełnia przesłanki przemawiające za obniżeniem oraz za podwyższeniem profilu ryzyka, to procedura instytucji obowiązanej powinna uwzględniać zasady postępowania w takich przypadkach.
Państwa i obszary geograficzne
Przesłanki geograficzne występowały już na gruncie poprzedniej Ustawy z 2010 roku. Ich praktyczne stosowanie sprowadzało się do cyklicznej weryfikacji listy krajów publikowanych przez FATF oraz inne organizacje międzynarodowe zajmujące się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Wymogi nakazujące uwzględniać ryzyko geograficzne pod nową Ustawą idą jednak krok dalej. Oprócz stosowania list sankcyjnych FATF trzeba będzie weryfikować krajowe oceny ryzyka prania pieniędzy oraz Sprawozdanie Komisji Europejskiej.
Instytucje obowiązane będą także uprawnione do własnej oceny profilu ryzyka dla poszczególnych krajów i obszarów bazując na własnej ocenie eksperckiej. W przypadku stosowanie tego rodzaju praktyki kluczowym będzie, aby ocena własna instytucji obowiązanej nie wskazywała ryzyka niższego, aniżeli oceny dokonane przez Komisję Europejską lub Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.
Analiza oparta o ryzyko produktu
Uwzględnianie podatności produktu lub usługi oferowanej przez instytucje obowiązaną stanowi nowy wymóg, który należy uwzględnić w ocenie ryzyka prania pieniędzy. Założenia, które przyświecają wprowadzeniu tego czynnika opierały się na przyjęciu, że niektóre produkty lub usługi oferowane przez instytucje obowiązane są bardziej podatne na ryzyko prania pieniędzy. W praktyce problematycznym może być ustalenie, czy dokonywanie oceny „ryzyka produktu” może zostać oparte o kategorię produktową – tzn. czy można na przykład przyjąć, że wszystkie rachunki bankowe (ROR), albo produkty kredytowe posiadają taką samą ekspozycję na ryzyko prania pieniędzy, czy też kategorię ryzyka należy uwzględniać per każdy oferowany rodzaj rachunku, czy produkt kredytowy.
W przypadku domów maklerskich zagadnienie to będzie z kolei polegało na uznaniu, czy np. wszystkie akcje dostępne na rynku mają taką samą ekspozycję na ryzyko AML, czy też należy uznać, że ze względu na – przykładowo – ograniczoną płynność niektóre akcje stanowią mniejsze ryzyko AML aniżeli te bardziej płynne. Natomiast w przypadku towarzystw funduszy inwestycyjnych, można rozważać, czy subfundusze wydzielone w ramach parasola funduszu inwestycyjnego otwartego posiadają taką samą, czy inną ekspozycję na ryzyko prania pieniędzy.
Wydaje się, że idąc za literalnym brzmieniem przepisu, należałoby dokonywać oceny ryzyka AML dla każdego produktu. W praktyce jednak takie działanie okazałoby się mało efektywne, czaso- i kosztochłonne. Z kolei grupowanie produktów według ich wspólnych właściwości pozwala uzyskać takie same rezultaty w zakresie stosowania środków bezpieczeństwa finansowego przy jednoczesnym zapewnieniu efektywności procesu.
Ryzyko dystrybutora
Kolejnym czynnikiem, który należy uwzględnić przy profilowaniu ryzyka AML to sposób dystrybucji. Sprowadza się on w istocie do dokonania oceny, czy oferowanie usług poprzez Internet generuje większe ryzyko, aniżeli wizyta klienta w oddziale albo, w jaki sposób sprzedaż produktów lub usług za pośrednictwem dystrybutora lub agenta wpływa na ryzyko AML.
Analiza oparta o ryzyko – jak w praktyce zastosować nowe wymogi
O ile na gruncie Ustawy z 2010 roku wpływ czynników określających nadanie flagi ryzyka AML – niskiej, średniej, lub wysokiej – podyktowany był mniejszą ilością czynników, to w przypadku wchodzących w życie zmian najbardziej optymalnym rozwiązaniem, będzie posługiwanie się macierzą ryzyka.
Macierz ryzyka powinna uwzględniać wszystkie czynniki wpływające na profil ryzyka klienta, a także wskazywać w jakich przypadkach instytucja obowiązana stosuje odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego. Możliwe jest także wprowadzenie polityki polegającej na nieoferowaniu najbardziej ryzykownym klientom, najbardziej ryzykownych produktów ze względu na nieakceptowalny dla instytucji obowiązanej poziom ryzyka AML.