Prawa i obowiÄ…zki pracownika jak i pracodawcy, oraz uregulowanie ogólnych relacji miÄ™dzy nimi, jak i samego wykonywania pracy przez pracownika zostaÅ‚y przez ustawodawcÄ™ zawarte w Kodeksie pracy. Przepisy Kodeksu pracy dotyczÄ… jedynie tych osób, które wykonujÄ… pracÄ™ na podstawie umowy o pra... Przeczytaj →
Prawo pracy to gałąź prawa, której zakresem regulacji są normy obejmujące relacje zachodzące między pracownikiem i jego pracodawcą w ramach stosunku pracy. Fundamentem takiej relacji jest praca świadczona dobrowolnie w sposób podporządkowany. Jednak dziedzina prawa pracy obejmuje nie tylko sam stosunek pracy, ale również inne zagadnienia nierozerwalnie z nim związane tj.: przygotowanie do zawiązania stosunku pracy, zdarzenia będące następstwem zakończenia stosunku pracy czy środki zabezpieczające prawidłową realizację stosunku pacy.
Czym jest stosunek pracy?
Nawiązując stosunek pracy, pracownik jest zobowiązany do osobistego wykonywania określonej pracy na wyznaczonym stanowisku, zgodnie z poleceniami pracodawcy. Z kolei obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie warunków umożliwiających wykonanie pracy oraz do terminowego wypłacenia wynagrodzenia jak i pozostałych świadczeń.
Funkcje prawa pracy
Funkcje prawa pracy to wyrażone w normach główne cele jakie prawo pracy ma realizować. Literatura w tym zakresie wyróżnia cztery główne funkcje prawa pracy: funkcję organizatorską funkcję ochronną oraz funkcję ireniczną.
Funkcja organizatorska prawa pracy
Ta funkcja prawa pracy związana jest z zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania norm prawnych oraz zapewnieniem prawidłowego przebiegu stosunku pracy. Normy te służą w największym stopniu pracodawcy, ponieważ to on w głównej mierze jest zainteresowany sprawnym i właściwym przebiegiem procesów zachodzących w trakcie trwania stosunku pracy.
Wymiar organizacyjny tej funkcji prawa pracy jest też wyrażony poprzez normy nadające pracodawcy uprawnienia kierownicze względem pracownika. Poprzez tę funkcję prawo pracy zapewnia przełożonemu wykonywanie jego poleceń.
Odpowiada również za nadanie uprawnień w zakresie zarządzania czasem pracy w tym polityką urlopową oraz za uregulowanie warunków w jakich przebiegają relacje na linii pracodawca – związki zawodowe.
W tej funkcji prawo pracy reguluje też możliwość zwolnienia pracownika oraz stosowania względem niego określonych środków dyscyplinarnych.
Funkcja ochrona prawa pracy
W skład ochronnej funkcji prawa pracy wchodzi ten zakres norm, który jest najczęstszym przedmiotem zainteresowania pracowników. Normy te regulują ochronę interesów zawodowych i socjalnych osób zatrudnionych. Należy podkreślić, że ta funkcja prawa pracy dotyczy także pracowników wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.
Funkcja ta będzie również realizowana poprzez przepisy regulujące bezpieczeństwo i higienę pracy oraz wszelkie normy antydyskryminacyjne obowiązujące pracowników i pracodawców w związku ze stosunkiem pracy.
Funkcja ochronna prawa pracy obejmuje również sprawy związane z trwałością stosunku pracy tj. np. przepisy związane z określeniem warunków wypowiedzenia umowy o pracę czy sposobem wynagrodzenia za pracę ponadwymiarową.
W tej funkcji prawa pracy znajdują się też normy odnoszące się do prawa strajku lub prawa do tworzenia i zrzeszania się w związkach zawodowych. Ta funkcja odpowiada też za normy procesowego prawa pracy.
Funkcja ireniczna prawa pracy
Ireniczną czyli inaczej polubowną funkcją prawa pracy jest zapobieganie konfliktom społecznym między pracownikami, a pracodawcami w ramach stosunku pracy.
W przypadku wystąpienia takich konfliktów, prawo pracy reguluje to, że obie strony zgadzają się na pokojowe rozwiązywanie sporów. Przepisy prawa pracy regulują tę funkcję poprzez oświadczenia, że ​​obie strony zgadzają się na pokojowe rozwiązywanie sporów.
Prawo pracy nakazuje określone interakcje między stronami, które są niezbędne dla spełnienia jego polubownej funkcji. Najczęściej jest to mediacja strony trzeciej, która rozwiązuje spór i akceptuje tymczasowy kompromis obu stron. Jednak do polubownego rozwiązania sporu między pracownikiem i pracodawca może również dojść w drodze negocjacji zakończonych porozumieniem stron lub ugodą sądową. Dodatkowo, prawo pracy zawiera przepisy regulujące kwestie związane ze zwolnieniami grupowymi.
Źródła prawa pracy
Podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce jest Kodeks pracy oraz akty wykonawcze do Kodeksu pracy tj. różnego rodzaju rozporządzenia wydawane przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Oprócz Kodeksu pracy, niektóre zawody podlegają szczególnym przepisom zwanym pragmatyką służbową. Ustawy te mają pierwszeństwo przed Kodeksem pracy i określają prawa i obowiązki poszczególnych grup zawodowych.
Np. w przypadku nauczycieli będzie to Karta Nauczyciela, pracowników urzędów państwowych ustawa o pracownikach urzędów państwowych, a urzędników służby cywilnej reguluje ustawa o służbie cywilnej. Podobnie ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym ma zastosowanie do pracowników uczelni, natomiast ustawa o pracownikach samorządowych dotyczy osób pracujących w samorządach. Kodeks pracy natomiast ma zastosowanie jedynie w sprawach nieuregulowanych tymi ustawami specjalistycznymi.
W przypadkach, w których prawo pracy nie reguluje określonej kwestii, można powołać się na Kodeks cywilny tj jego przepisy regulujące stosunek pracy. Ma to jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy przepisy te nie naruszają zasad prawa pracy. Na przykład takie kwestie z zakresu prawa pracy jak proces finalizacji umowy o pracę czy nakładanie kar za opóźnienie w wynagrodzeniu mogą być uregulowane w Kodeksie Cywilnym.