Upadłość konsumencka jest ostatnio popularnym pojęciem. Pewnie też większość zdaje sobie sprawę z tego do czego ona służy. Jest to specjalna procedura będąca szansą dla osób niewypłacalnych, które przestały radzić sobie ze spłatą zobowiązań, na wyjście z długów. Aby zrozumieć istotę tej instytucji, należy poznać idee jakie przyświecały ustawodawcy wprowadzającemu niniejsze regulacje.
Upadłość konsumencka, będąca w istocie postępowaniem upadłościowym prowadzonym wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jest odrębnym postępowaniem prowadzonym zgodnie z prawem upadłościowym. Instytucja ta została wprowadzona do polskiego systemu prawnego w 2008 roku. Według jej założeń oddłużenie miało być przywilejem dłużnika, ale jednocześnie stanowić wyjątek, a nie regułę. Wierzyciele mieli zostać w jak największym stopniu spłaceni, mieli mieć prawo obrony swoich praw, a samo postępowanie upadłościowe miało być jak najtańsze.
Praktyka bardzo szybko jednak pokazała, że przepisy z 2008 roku nie spełniły swojej funkcji. Główną przyczyną były bardzo wąskie przesłanki ogłoszenia upadłości. Mogli to zrobić tylko dłużnicy, których niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych, niezależnych od dłużnika okoliczności. Kolejną barierę stanowiły koszty postępowania – gdy dłużnik nie posiadał środków na ich pokrycie nie miał możliwości ogłoszenia upadłości. Skutkowało to bardzo małą liczbą wszczynanych postępowań względem osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej. Do końca 2012 roku w Polsce wydano tylko 60 postanowień o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej.
Z uwagi na powyższe w 2014 roku dokonano nowelizacji przepisów regulujących upadłość konsumencką. Celem nowelizacji była redukcja barier w dostępie do oddłużenia z uwzględnieniem interesów wierzycieli. Pomimo złagodzenia przesłanek ogłoszenia upadłości, zachowana została zasada, iż upadłość może ogłosić tylko ten dłużnik, którego niewypłacalność powstała w sposób nieumyślny, niezależny od niego. Przepisy z 2014 roku zakładały w pierwszej kolejności likwidację majątku dłużnika, a następnie trwający do 36 miesięcy, z możliwością przedłużenia, okres wykonywania planu spłaty wierzycieli, w trakcie którego dłużnik był zobowiązany do podjęcia istotnych wysiłków w celu zaspokojenia wierzycieli w maksymalnym stopniu.
Przepisy w brzmieniu z 2014 roku obowiązywały aż do marca 2020 roku. Mimo, że w z roku na rok liczba wniosków o ogłoszenie upadłości wobec osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej, jak i liczba postanowień o ogłoszeniu upadłości rosła, to przepisy ustawy prawo upadłościowe nie były dla dłużników korzystne, a ogłoszenie upadłości nie było takie proste.
Sytuację dłużników niewypłacalnych znacznie poprawiła nowelizacja ustawy, która weszła w życie w marcu 2020 roku. Nowelizacja ta znacząco uprościła przebieg postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Zlikwidowano negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości oraz wyeliminowano wieloetapowość postępowania upadłościowego, zlikwidowano instytucje sędziego komisarza i usprawniono przebieg likwidacji masy upadłości. Dodatkowo ustawa wprowadziła możliwość zawierania przez dłużników układów z wierzycielami pod okiem licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego, z ograniczonym udziałem sądu.
Dopiero wprowadzone zmiany na tyle uprościły postępowanie upadłościowe względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, że w końcu możemy stwierdzić, że procedura upadłościowa spełnia swoje funkcje.
Aktualne przesłanki ogłoszenia upadłości zawarte w prawie upadłościowym pozwalają na to, że większość osób mających problem z niewypłacalnością może skorzystać z możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Wystarczy wykazać, iż dłużnik stał się niewypłacalny, nie ma już znaczenia czy zadłużenie powstało z jego winy, czy nie. Po ogłoszeniu upadłości, sąd ustala plan spłaty wierzycieli, a po jego wykonaniu następuje umorzenie nieuregulowanych w toku postępowania upadłościowego zobowiązań. Dłużnik trwale uwalnia się od swoich długów i rozpoczyna nowy start, bez finansowych obciążeń.
Podsumowując powyższe należy stwierdzić, iż upadłość konsumencka od początku miała na celu pomoc osobom zadłużonym, jednakże przez restrykcyjne kryteria nie spełniała swojej funkcji. Aktualne przepisy pozwalają na skorzystanie z możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej znacznej części zadłużonych, dzięki czemu możemy powiedzieć, że jest to realna szansa na pozbycie się długów i nowe, normalne życie dla zadłużonych, a nie tylko instytucja dla wybranych.