Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa jest w rozumieniu prawa cywilnego deliktem nieuczciwej konkurencji. Jednocześnie jednak stanowi ono czyn zabroniony polskim prawem karnym, włączając je do grupy przestępstw gospodarczych. Sprawy o wykorzystanie bądź ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa nie należą do łatwych z uwagi na dość szerokie pojęcie, jakim jest sama tajemnica przedsiębiorstwa. Warto więc z punktu widzenia przedsiębiorcy przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu.
Spis treści
Czym jest tajemnica przedsiębiorstwa?
Ustawodawca przedstawił jego definicję legalną w art. 11 ust. 2 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z wyżej wspomnianą definicją, tajemnicę przedsiębiorstwa należy rozumieć jako informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Na pozór definicja tajemnicy przedsiębiorstwa zdaje się nie budzić większych wątpliwości. Dopiero zastosowanie tej definicji w praktyce może nastręczyć problemów w zakresie ustalenia, czy dana informacja spełnia przesłanki podlegania pod tajemnicę przedsiębiorstwa.
Nie każda bowiem informacja, wstępnie nawet spełniająca przesłanki z art. 11 ust. 2 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zostanie zakwalifikowana jako przedmiot wykonawczy tego przestępstwa. Tym samym, aby móc stwierdzić, że doszło do powstania odpowiedzialności karnej w związku z naruszeniem tajemnicy przedsiębiorstwa, na początku należy szczegółowo zweryfikować ujawnione przez sprawcę dane przedsiębiorstwa.
Istnieją trzy wypracowane przez doktrynę i orzecznictwo podstawowe kryteria stanowiące podstawę analizy danych w kwestii tajemnicy przedsiębiorstwa. Do naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa dojdzie zatem w sytuacji, gdy ujawniona przez sprawcę czynu informacja będzie spełniała łącznie trzy następujące warunki:
- ujawniona informacja posiada pewną wartość gospodarczą;
- ujawniona informacja była poddana działaniom mającym na celu zachowanie jej w poufności;
- ujawniona informacja jest ze swojej natury trudno dostępna, w tym dla osób zwykle zajmujących się tym rodzajem informacji.
Kiedy Tajemnica przedsiębiorstwa ma wartość gospodarczą?
Wartość gospodarcza ujawnionej informacji wyraża się w jej wpływie na działalność gospodarczą przedsiębiorstwa. Jak wynika wprost z definicji legalnej tajemnicy przedsiębiorstwa, mogą to być informacje technologiczne, handlowe bądź organizacyjne.
Wartość gospodarcza informacji podlegających ochronie musi być przynajmniej minimalna. Należy to rozumieć w ten sposób, że użycie takiej informacji przez innego przedsiębiorcę pozwoli mu nawet w niewielkim stopniu na wzrost zysków lub spowoduje spadek ponoszonych kosztów.
Jednocześnie przedsiębiorca nie jest zobowiązany do szacowania lub wyceny informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa. Kodeks cywilny w art. 55 włącza tajemnicę przedsiębiorstwa w strukturę niematerialnych składników przedsiębiorstwa jako element pozwalający przedsiębiorcy realizować określone zadania gospodarcze. Zatem jednym z czynników pozwalających stwierdzić wartość gospodarczą informacji będą działania przedsiębiorcy mające na celu zapewnienie jej ochrony.
Bez wpływu na wartość gospodarczą informacji pozostaje nakład kapitału zainwestowany w celu jej uzyskania. Wartość ta bowiem wynika z tego, że informacja dotyczy działalności gospodarczej danego przedsiębiorcy i może być przez tego przedsiębiorcę wykorzystana w jego działalności, o ile uzewnętrznił on wolę ochrony tej informacji.
Wartość gospodarczą informacji należy oceniać obiektywnie, na podstawie racjonalnych przesłanek. Może ona być minimalna albo potencjalna, ale powinna być realna. Subiektywna ocena informacji jako gospodarczo wartościowej może być bezcelowa. Nie ma sensu egzekwować ochrony danych niezwiększających konkurencyjności przedsiębiorstwa, gdyż skorzystanie z nich nie naruszy faktycznie istotnych interesów przedsiębiorcy i nie będzie miało znamion nieuczciwej konkurencji.
Ważne jest też to, by informacja mająca stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa przedstawiała wartość gospodarczą w obiektywnej ocenie. O ile jej wartość może być minimalna, potencjalna etc., to najważniejszym kryterium jest to, że wartość ta musi być rzeczywista. Użycie takiej informacji musi mieć obiektywnie stwierdzalne przełożenie na wzrost konkurencyjności przedsiębiorcy na rynku.
Przesłanka zabezpieczenia informacji
Wykazanie wartości gospodarczej informacji przez przedsiębiorcę w większej części przypadków nie stanowi dużego problemu na drodze dochodzenia roszczeń, jak i w procesie udowadniania dopuszczenia się czynu karalnego. W praktyce bardziej „energochłonnym” elementem jest wykazanie objęcia informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa odpowiednimi działaniami przedsiębiorcy mającymi na celu zachowanie jej w poufności.
Na przedsiębiorcy ciąży bowiem obowiązek utrzymania takich informacji w tajemnicy przy użyciu właściwych środków technicznych, jak i organizacyjnych. Jednak ustawodawca w żadnym miejscu nie wskazuje na konkretny katalog takich środków. Takie środki z pewnością powinny być miarodajnie dostosowane do wielkości przedsiębiorstwa, charakteru wykonywanej pracy, a przede wszystkim do wartości i postaci samej informacji. W granicach tych środków przykładowo będzie wprowadzenie procedury udostępniania i obiegu informacji poufnych w strukturze przedsiębiorstwa albo dostosowanie zabezpieczeń nośników danych lub programów komputerowych do przechowywania i przesyłania takich informacji.
Poza działaniami w granicach zorganizowania infrastruktury technicznej i organizacyjnej, pozwalającej utrzymać informacje w tajemnicy, przedsiębiorca powinien posiadać szereg środków prawnych pozwalających zabezpieczyć utrzymanie informacji w poufności zarówno w relacji z pracownikiem, jak i kontrahentem.
W przypadku relacji pracodawcy z pracownikiem istotnym jest, by istniał jasny system komunikowania, które informacje, do których dostęp ma pracownik podlegają pod tajemnicę przedsiębiorstwa. Może to być wyrażone przez obowiązujący w przedsiębiorstwie regulamin pracy lub może to wynikać wprost z umowy o pracę/ innej umowy cywilnoprawnej.
Jednocześnie należy pamiętać, że nie wszystkie informacje, do jakich dostęp ma pracownik będą uznane za tajemnicę przedsiębiorstwa. Rozróżnieniu podlegają informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa od wiedzy własnej pracownika, którą zdobywa w trakcie pracy, i którą po zakończeniu pracy u przedsiębiorcy może wykorzystać.
Zasada ta dotyczy również informacji, które ze względu na poufny charakter, jak i posiadaną wartość gospodarczą nie zostały właściwie zabezpieczone przez przedsiębiorcę.
Co dotyczy relacji z kontrahentami, środkiem prawnym dodatkowo zabezpieczającym przekazywane informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa mogą być właściwe postanowienia umowne zobowiązujące kontrahenta do zachowania przekazanych informacji w poufności pod rygorem kar umownych za naruszenie tak określonego zobowiązania.
Tajemnica przedsiębiorstwa – przestępstwo jej naruszenia
Przestępstwo naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa zostało przez ustawodawcę uregulowane w art. 23 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Występuje ono w trzech wariantach.
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa z art. 23 ust. 1 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
W wariancie pierwszym, sprawcą czynu zabronionego jest ten, kto wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy.
Sprawcą tego czynu może być zarówno osoba prawna jak i fizyczna zobowiązana wobec przedsiębiorcy indywidualnie na podstawie stosunku prawnego łączącego obie strony. Przestępstwo to może być popełnione wyłącznie umyślnie.
Jako ujawnienie należy rozumieć działanie sprawcy, którego skutkiem jest doprowadzenie do wejścia w posiadanie informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa przez osobę do tego nieuprawnioną. Sposób i forma ujawnienia informacji nie są określone przez ustawodawcę, tym samym dla powstania odpowiedzialności karnej są dowolne. Wykorzystanie cudzej tajemnicy przedsiębiorstwa to natomiast każda czynność sprawcy, której ten dokonuje na swój użytek w celu osiągnięcia wymiernej korzyści majątkowej.
Jeżeli zaś chodzi o przesłankę powstania poważnej szkody po stronie przedsiębiorcy, którego tajemnica przedsiębiorstwa została ujawniona lub wykorzystana, ustawodawca nie przedstawił jasnego kryterium pozwalającego na ustalanie konkretnej wartości.
Oznacza to, że w każdym przypadku koniecznym będzie dokonanie indywidualnej oceny stanu faktycznego najczęściej opartego na analizie proporcji rozmiaru szkody powstałej w wyniku działania sprawcy a wartości przedsiębiorstwa pokrzywdzonego. Jednak końcowa ocena będzie należała do składu orzekającego w konkretnej sprawie.
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa z art. 23 ust. 2 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
W tym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której sprawca narusza tajemnicę przedsiębiorstwa bezprawnie, tj. uzyskał do niej dostęp w skutek inny niż poprzez realizację indywidualnego obowiązku wobec przedsiębiorcy.
W największej liczbie przypadków chodzi po prostu o kradzież informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa będącej jednocześnie przestępstwem określonym w Kodeksie karnym jako bezprawne uzyskanie informacji.
W przypadku tego przestępstwa nie jest konieczne, by sprawca czynu przy okazji kradzieży informacji zapoznał się z jej treścią. Wystarczy samo wejście w posiadanie nośnika informacji (niezależnie od jego formy) i przekazanie ich osobie nieuprawnionej.
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa z art. 23 ust. 3 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Tego przestępstwa może natomiast dokonać każdy, kto ujawnia lub wykorzystuje informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, z którą zapoznał się, biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego dotyczącego roszczeń z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji, polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa albo przez dostęp do akt takiego postępowania, jeżeli w postępowaniu tym została wyłączona jawność rozprawy.
Jednak podkreślania wymaga przesłanka o zapoznaniu się sprawcy z informacją stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa w trakcie tak konkretnie opisanych okoliczności, tj. tego
konkretnego deliktu.
Oznaczać to będzie, że nie dojdzie do powstania odpowiedzialności karnej za czyn z art. 23 ust. 3 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w sytuacji, gdy osoba, która wykorzysta lub ujawni tajemnicę przedsiębiorstwa, weszła w posiadanie wiedzy o niej w skutek uczestnictwa w rozprawie lub innej czynności postępowania sądowego z wyłączeniem jawności dotyczących innego deliktu niż czyn nieuczciwej konkurencji w postaci naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.
Kara za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
W przypadku wszystkich trzech wariantów przestępstw uregulowanych w art. 23 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ustawodawca przewidział taki sam zakres kar, tj. grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do lat dwóch.
Wymiar kary zależny jest od rozmiaru szkody, jaką poniósł przedsiębiorca w wyniku działań sprawcy.
Przestępstwo naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, z uwagi na różne okoliczności w jakich działa sprawca, często może wyczerpywać znamiona również innych czynów zabronionych, np. przepisami Kodeksu karnego, jak chociażby wcześniej przywołane bezprawne uzyskanie informacji (art. 267 KK), czy nadużycie zaufania (art. 296 KK).