Zgodnie z art. 54 § 1 Kodeksu karnego skarbowego (KKS), podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Zobacz, czym jest, na czym polega i jaka jest kara za uchylanie się od opodatkowania.
Spis treści
Uchylanie się od obowiązku podatkowego – art. 54 KKS
Czyn określony w § 2 to uprzywilejowany typ tego przestępstwa. Jest to związane z tym, że kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości to znaczy, że nie przekracza dwustukrotności minimalnego wynagrodzenia. Czyn z § 2 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
W § 3 tego artykułu ustawodawca uregulował czyn stanowiący wykroczenie skarbowe. O ile same czynności dokonane przez sprawcę nie różnią się od tych określonych w § 1, to zmianie ulega kwota, której uszczupleniem zagrożony był podatek. Kwota ta nie może przekroczyć ustawowego progu tj. pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia. Czyn ten jest zagrożony karą grzywny za wykroczenie skarbowe.
Celem wprowadzenia do polskiego systemu prawnego czynu zabronionego w art. 54 § 1 jest ochrona realizowania obowiązku podatkowego, który obywatele musza wypełniać na rzecz Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich.
Czym jest podatek w kontekście art. 54 KKS?
Zgodnie z treścią art. 6 Ordynacji podatkowej, podatkiem jest publicznoprawne, wynikające z ustawy podatkowej świadczenie pieniężne. Jest ono nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne i realizowane na rzecz Skarbu Państwa jak i jednostek samorządu terytorialnego.
Dodatkowo art. 53 § 26a KKS określa, że w rozumieniu kodeksu należnością publicznoprawną, w tym podatkiem, jest także należność stanowiąca przychód budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetu zarządzanego przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu, w rozumieniu wiążących Rzeczpospolitą Polską przepisów prawa Unii Europejskiej, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.
Uchylanie się od opodatkowania – czym jest?
Uchylanie się od opodatkowania jako sama czynność zostało uregulowane w przepisie § 1 art. 54 KKS. Ustawodawca określił trzy sposoby działania w jakich podatnik-sprawca może dokonać czynu zabronionego i są to:
- nieujawnienie właściwemu organowi przedmiotu opodatkowania;
- nieujawnienie podstawy opodatkowania;
- niezłożenie deklaracji.
Wystąpienie któregokolwiek z tych czynów osobno już wypełnia przesłanki przestępstwa lub wykroczenia.
Przedmiot opodatkowania
Z pierwszą formą działania, którego konsekwencją jest uchylanie się od opodatkowania związany jest termin przedmiotu opodatkowania. Jest nim to sytuacja faktyczna lub prawna, od której wystąpienia polskie prawo uzależniają obowiązek zapłaty podatku przez podatnika. Przedmiot ten, będący elementem konstrukcji każdego podatku, jest określany przez właściwe temu podatkowi ustawy.
Najprościej rzecz ujmując przedmiotem opodatkowania jest sytuacja, od której zaistnienia musimy zapłacić podatek. Na przykład przedmiotem opodatkowania w ustawie o podatku od towarów i usług (powszechnie znanej jako ustawa o VAT) są te czynności, które wiążą się z dostawą towarów i świadczeniem usług, w tym w imporcie, eksporcie, wewnątrzwspólnotowej dostawie i wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów (w ramach Unii Europejskiej).
Drugim przykładem, o wiele powszechniej obecnym w życiu obywateli, jest przedmiot opodatkowania w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. W tym przypadku przedmiotem opodatkowania, poza kilkoma wyjątkami, są wszelkiego rodzaju dochody jakie uzyskuje podatnik.
Podstawa opodatkowania
Kolejna z form działania spełniająca przesłanki uchylania się od opodatkowania to nieujawnienie przez podatnika wobec organu podatkowego podstawy opodatkowania. Podstawa opodatkowania, a konkretnie podstawa wyliczenia tego podatku, podobnie jak przedmiot opodatkowania stanowiąc kolejny element konstrukcji każdego podatku, jest określany przez właściwe temu podatkowi ustawy
Odnosząc się znów do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podstawą opodatkowania w tym przypadku jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów opodatkowanych na zasadach ogólnych, pomniejszona o przewidziane w ustawie odliczenia.
Natomiast na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych podstawa opodatkowania to dochód określony jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, po odliczeniu pewnych kategorii wydatków. Takimi wydatkami określonymi przez ustawodawcę są na przykład te związane z nabyciem nowych technologii. Są to również wydatki jak darowizny na cele działalności pożytku publicznego lub darowizny na cele kultu religijnego.
Na pierwszy rzut oka skomplikowane wydaje się określenie podstawy opodatkowania w przypadku podatku VAT. Jednak jest to bardzo logiczny mechanizm biorąc pod uwagę przedmiot jego opodatkowania. Podstawą opodatkowania w przypadku VAT-u jest po prostu sam obrót.
Obrót w znaczeniu kwotowym to należność z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Tak więc obrót to kwota netto danego produktu lub usługi, do której
naliczany jest podatek VAT.
O wiele bardziej złożonym mechanizmem jest podstawa opodatkowania akcyzą. Podstawa ta jest różnorodna i powiązana z tym jaki rodzaj stawki akcyzowej zostanie zastosowany względem konkretnego produktu podlegającego akcyzie. Ustawodawca przewidział kilka rodzajów stawek służących wierzeniu podstawy opodatkowania akcyzą:
- procentowe;
- kwotowe;
- procentowe, ale wyliczane od najwyższej ceny detalicznej;
- mieszane, tj. wyrażone łącznie w kwocie jednostkowej danego produktu i w procencie najwyższej ceny detalicznej.
Deklaracja podatkowa
Przedmiotem czynności wykonawczej w przypadku trzeciej formy unikania opodatkowania jest deklaracja podatkowa. Na gruncie art. 54 KKS deklaracja jest dokumentem, który podatnik uzupełnia i przedkłada właściwemu organowi podatkowemu.
Treścią tej deklaracji są dane wymagane przez przepisy ustaw podatkowych na podstawie których podatnik deklaruje pewien stan faktyczny umożliwiający określenie powstania obowiązku podatkowego oraz wymiar podatku lub oświadczenie woli podatnika.
Ordynacja podatkowa wprowadza bardzo szeroko zbudowaną definicję deklaracji. Wynika to z faktu, że równolegle do deklaracji w sensie właściwym, jako deklarację uznaje się również inne informacje, wykazy lub zaznania, które podatnik zgodnie z założeniami przepisów podatkowych musi przedłożyć wraz z deklaracją sensu stricto.
Uchylanie się od opodatkowania – na czym polega?
Przepis art. 54 KKS kryminalizuje dwa konkretne zachowania:
- nieujawnienie;
- nieskładanie.
Nieujawnienie to nieprzedłożenie właściwemu organowi lub zatajenie przed właściwym organem podatkowym, przedmiotu lub podstawy opodatkowania. Zatem przestępstwo lub wykroczenie w postaci uchylanie się od opodatkowania będzie stanowiło zarówno niepodanie do wiadomości organowi podatkowemu podstawy lub przedmiotu opodatkowania jak i dokonanie tego po określonym terminie.
Nieskładanie to natomiast czynność polegająca na nieprzekazaniu deklaracji podatkowej właściwemu organowi podatkowemu.
Uchylanie się od opodatkowania – jakie kary?
Unikanie opodatkowania występujące w dwóch typach przestępstw. Jako wykroczenie skarbowe zagrożone jest karami dostosowanymi do każdej z tych form osobno. Podstawowy typ przestępstwa zagrożony jest karą grzywny do 720 stawek dziennych lub karą pozbawienia wolności do 5 lat. Sąd natomiast może wymierzyć obie te kary łącznie. Natomiast uprzywilejowany typ tego przestępstwa jest zagrożony „wyłącznie” karą grzywny w wysokości do 720 dziennych stawek.
Trudno byłoby podać stałą wartość takiej grzywny bowiem ta wynika w sposób bezpośredni z ustaleń sądu. Sąd w jej wyliczeniu kieruje się każdorazowo indywidualnym przypadkiem.
Metoda wyliczenia takiej grzywny wyrażonej w stawkach dziennych polega na ustaleniu ilości dziennych stawek jaką przyjdzie zapłacić sprawcy oraz wysokości jednej stawki. Ilość stawek zależy od społecznej szkodliwości czynu. Natomiast wysokość dziennej stawki sąd ustala na podstawie sytuacji majątkowej podatnika.
Wykroczenie zawarte w §3 art. 54 KKS zagrożone jest natomiast karą grzywny. Wynosi ona od jednej dziesiątej do dwudziestokrotności kwoty będącej w momencie popełnienia wykroczenia wartością minimalnego wynagrodzenia.