Niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej rozumiane jako wymienione w artykule 303 kodeksu karnego jej nieprowadzenie, nierzetelność w jej prowadzeniu lub niezgodność tej dokumentacji z prawdą, jeżeli skutkuje powstaniem szkody majątkowej po stronie osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej godzi w wiarygodność tej dokumentacji, a tym samym w prawidłowy obrót gospodarczy oraz interesy majątkowe uczestników tegoż obrotu. Z tego względu ustawodawca postanowił skryminalizować takie działania tworząc w art. 303 KK trzy typy tego przestępstwa.
Spis treści
Niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej – czym jest?
Do popełnienia tego przestępstwa może dojść w sposób dwojaki tj. poprzez działanie lub zaniechanie sprawcy. Spełnienie znamion działania poprzez zaniechanie wiąże się z nieprowadzeniem dokumentacji działalności gospodarczej przez podmiot do tego zobowiązany. Dotyczy to zarówno zaniechania całościowego jak i częściowego. Samo nieprowadzenie dokumentacji nie wymaga szczególnego rozwinięcia. Jest to bowiem sytuacja, w której wymagana do prowadzenia działalności gospodarczej dokumentacja nigdy nie powstała. To kto takiego zaniechania może się dopuścić aby doszło do powstania odpowiedzialności karnej należy już przedstawić szerzej.
Otóż w przypadku działania poprzez zaniechanie odpowiedzialność karna powstanie jedynie na tym kto był ustawowo, umownie lub poprzez obowiązek nałożony przez organ państwowy zobowiązany do sporządzenia danej dokumentacji. Będą to zatem osoby prowadzące księgowość przedsiębiorcy, wspólnicy spółek jawnych czy cywilnych albo komplementariusze w spółkach komandytowych. Mogą to też być członkowie zarządu spółek kapitałowych lub jej likwidatorzy.
Jeżeli natomiast chodzi o popełnienie przestępstwa z art. 303 KK poprzez działanie wiąże się to z nierzetelnym lub niezgodnym z prawdą prowadzeniem dokumentacji działalności gospodarczej. W obu przepadkach ustawodawca podaje przykładowe rozumienie działań wliczających się w powyższe np.:
- niszczenie,
- usuwanie,
- ukrywanie,
- przerabianie
- lub podrabianie dokumentacji.
Jeżeli chodzi o nierzetelne prowadzenie dokumentacji to jest ona zgodna z prawdą w zakresie w powstała jednak jej braki uniemożliwiając odtworzenie określonych faktów tym samym zniekształcając stan rzeczywisty. Niezgodność dokumentacji z prawdą to natomiast stan, w którym powstała dokumentacja nawet jeżeli jest kompletna to wymienione w niej informacje i oświadczenia są niezgodne z prawdą. I tych obu działań może się już dopuścić każda osoba, która operuje na danej dokumentacji lub uczestniczy przy jej powstawaniu niezależnie od jej ustawowego obowiązku lub jego braku.
Czym jest dokumentacja w rozumieniu art. 303 KK?
Polska ustawa karna definiuje czym jest dokument. Próżno natomiast szukać w niej definicji legalnej dokumentacji bowiem ta nigdy nie został przez ustawodawcę uregulowana. Tak jak w przypadku wyrażenia „lekkomyślny” użytego w art. 301 KK, pojęcie dokumentacji zradza wiele problemów interpretacyjnych. Jednak orzecznictwo i doktryna na potrzeby tego przepisu w większości zgodnie przyjmują, że jest to utrwalający czynności podejmowane w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej zbiór zarówno dokumentów jak i rejestrów, spisów czy list wymaganych do prowadzenia danej działalności przez ustawę. Dlatego kluczowe w określeniu czy doszło do powstania odpowiedzialności karnej z art. 303 KK jest rozpoznanie czy dokonane działania odbywały się na dokumentacji wymaganej przez ustawę.
Jednak najczęściej pojęcie to będzie odnosiło się do tych najbardziej znanych i powszechnych dokumentów obecnych w obrocie gospodarczym np.: faktur VAT, rachunków potwierdzających sprzedaż lub wykonanie usługi, ksiąg rachunkowych, sprawozdań finansowych, deklaracji podatku dochodowego, deklaracji podatku VAT, deklaracji podatku od spadku i darowizn, informacji wskazanych w kodeksie spółek handlowych, informacji gospodarczych, wymaganych przez decyzje organu lub ewidencji zatrudnienia pracowników.
Niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej – nie tylko art. 303 KK
Należy pamiętać, ze przestępstw związanych z dokumentami lub dokumentacją działalności gospodarczej w polskim prawie jest kilka. Przepisy karne znajdują się nie tylko w kodeksie karnym, ale i innych ustawach tak podatkowych czy regulujących obrót gospodarczy. Poza czynnością sprawczą jaką jest nieprowadzenie bądź nierzetelne lub niezgodne z prawdą prowadzenia dokumentacji oraz skutkiem w postaci rzeczywistej szkody lub utracenia potencjalnych korzyści przez osobę trzecią aby doszło do powstania odpowiedzialności karnej z art. 303 KK musi być jeszcze spełniony warunek umyślnego działania sprawcy, który celowo lub przynajmniej akceptując ewentualne konsekwencje działania doprowadza do powstania szkody lub utracenia korzyści.
Jeżeli, którykolwiek z tych warunków nie zostanie spełniony przez działanie sprawcy pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej za niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej może się okazać niemożliwe. Jednak wystąpienie tych przesłanek w innych konfiguracjach może już powodować powstanie odpowiedzialności karnej w ramach przepisów karnych ustawy o rachunkowości, przepisów karnych skarbowych lub innych przepisów kodeksu karnego.
Warunek powstania odpowiedzialności karnej – szkoda
Samo nieprowadzenie dokumentacji lub prowadzenie jej nierzetelnie lub niezgodnie z prawdą jeszcze nie stanowi o popełnieniu przez kogoś przestępstwa. Aby do tego doszło koniecznym
jest aby na podstawie tejże wadliwej dokumentacji po stronie jakiejś osoby fizycznej, prawnej, lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej powstała szkoda. Najczęściej będzie to pracownik przedsiębiorcy, jego kontrahent lub organ podatkowy.
Jednak ustawodawca postanowił określić trzy typy tego przestępstwa w zależności od rozmiaru powstałej w wyniku wadliwego prowadzenia dokumentacji szkody.
Pierwszym typem jest typ podstawowy określony w §1. Znamiona czynu w tym typie określiliśmy we wcześniej części tekstu. Określna on po prostu, że karze podlega ten : „Kto wyrządza szkodę majątkową osobie fizycznej, prawnej albo jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nieprowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej albo prowadzenie jej w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą, w szczególności niszcząc, usuwając, ukrywając, przerabiając lub podrabiając dokumenty dotyczące tej działalności(…)”
Typ kwalifikowany uregulowano w §2. Prawie całość znamion przestępstwa nie ulega w nim zmianie poza jedną odnoszącą się właśnie do rozmiaru samej szkody. Ustawodawca penalizuje tutaj doprowadzenie do wyrządzenia szkody majątkowej w stopniu znacznym. Wymierna wartość znacznej szkody majątkowej określono w art. 115 §5 KK i jest oto kwota przekraczająca 200 tysięcy złotych w momencie popełnienia czynu zabronionego.
Tak samo w przypadku §3 określającego typ uprzywilejowany przestępstwa niwelowania dokumentacji działalności gospodarczej zmianie ulega jedynie skutek tym razem w przeciwną stronę tj. powstałą szkodę określa się jako konsekwencję wypadku mniejszej wagi. Orzecznictwo Sądu Najwyższego zwraca uwagę na indywidualne rozpatrywanie tak kwalifikowanego czynu w szczególności przez pryzmat rozmiaru wyrządzonej szkody(czy da się go określić jako niewielki) oraz osobowości sprawcy przestępstwa.
Jaka kara grozi za niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej?
Typ podstawowy przestępstwa przewiduje karę pozbawienia wolności do 3 lat. Typ kwalifikowany z uwagi na większy rozmiar szkody zagrożony jest kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Natomiast w sytuacji gdy sąd dostrzeże w czynie sprawcy przesłanki do zakwalifikowania go jako wypadku mniejszej wagi przewidzianą prze ustawodawcę karą jest grzywna, ograniczenie wolności lub jej pozbawienie do roku.