Kryminalizacja za zatajenie działalności gospodarczej lub inaczej firmanctwo jest odpowiedzią ustawodawcy na potrzebę pociągnięcia do odpowiedzialności karnej podatników, którzy dopuszczają się przestępstw prowadząc swoją działalności gospodarczą ale również tych, którzy w celu ukrycia własnej działalności, jej rozmiarów, ze względów podatkowych lub kwestii związanych z zakazem konkurencji lub chęci ominięcia na przykład zakazu prowadzenia danej działalności gospodarczej albo też ukrycia jej przed wierzycielami decydują się na jej prowadzenie pod cudzą firmą.
Spis treści
Zatajenie działalności gospodarczej
Działalność gospodarcza w kontekście firmanctwa jest rozumiana jako działalność zarobkowa czyniona we własnym imieniu, na własny lub cudzy użytek zgodnie z przepisami o swobodzie gospodarczej.
Firmanctwo uregulowano w art. 55 KKS:
„§ 1. Podatnik, który w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu i przez to naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.
§ 2. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
§ 3. Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”
Na czym polega firmanctwo?
Odpowiedzialność karna skarbowa za firmanctwo powstaje w momencie, w którym sprawca w celu zatajenia prowadzonej działalności gospodarczej lub w celu zatajenia jej rzeczywistych rozmiarów decyduje się na posługiwanie cudzą tożsamością lub cudzą firmą co naraża podatek na uszczuplenie. Taki sprawca nazywa się firmantem, a osoba (prawna lub fizyczna), której dane są przez niego użyte to firmujący.
Działania związane z prowadzeniem działalności gospodarczej podejmowane pod cudzą firmą przez firmanta takie jak wystawianie i przyjmowanie faktur i innych rachunków, uiszczanie podatków, składanie deklaracji, zawieranie umów etc. nie mają bowiem na celu pełnego uchylenia się od obowiązku zapłaty podatków.
Często, firmant w ogóle nie ma na celu uchylania się od obowiązków publicznoprawnych. Wszystkie te związane z prowadzeniem działalności gospodarczej uiszcza zgodnie z przepisami. Jego celem może być uniknięcie egzekucji ciążących na nim długów lub ominięcie wcześniej wydanego zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Samo zatajenie prowadzenia działalności gospodarczej pod cudzą firmą wyłącza możliwość zakwalifikowania czynu z art. 55 KKS. Należy wykazać działanie sprawcy w kierunku narażenia podatku na uszczuplenie. Istnieje jednak możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności na inne przestępstwa związane z taką działalnością.
Samo narażenie podatku na uszczuplenie powinno być rozumiane jak w Wyroku Sądu najwyższego z dnia 11 lutego 2003 roku: „jako działanie bądź zaniechanie biernego podmiotu stosunku prawnopodatkowego prowadzące do powstania różnicy między należną Skarbowi Państwa bądź jednostce samorządu terytorialnego kwotą podatku a kwotą przypadającą do uiszczenia według zeznania lub zgłoszenia straty”. W przypadku firmanctwa najczęściej chodzi o narażenie przez podatnika na uszczuplenie podatku z tytułu dochodu od osób fizycznych lub prawnych.
Na kim powstaje odpowiedzialność karna na firmanctwo?
Z przepisu wprost wynika, że odpowiedzialność karna za firmanctwo powstaje bezpośrednio na firmancie tj. podatniku działającym pod cudzą firmą. Osoba, która udziela swojej firmy czy to w postaci imienia i nazwiska czy nazwy przedsiębiorstwa również może ponieść taką odpowiedzialność.
W sytuacji, gdy osoba pod czyjej nazwą ktoś inny prowadzi działalność gospodarczą, jest beneficjentem takiego „układu” to znaczy bez żadnej umowy lub innej przewidzianej prawem instytucji uzyskuje dobra majątkowe (jakąś część przychodu z działalności etc.) wtedy może zostać uznana za współsprawcę zatajenia przez firmanta działalności gospodarczej i tym samym może podlegać odpowiedzialności karnej takiej jak sprawca.
W przypadku zaś gdy działanie firmującego ogranicza się wyłącznie do udzielenia zgody na działanie firmanta pod jego firmą, wtedy z uwagi na niewielki stopień zaangażowania w czyn przestępny firmujący będzie odpowiadał jedynie za pomocnictwo w popełnieniu przestępstwa.
Zatajenie prowadzenia działalności gospodarczej – jaka grozi kara?
Odpowiedzialność karna
W przypadku gdy firmant dopuści się narażenia uszczuplenia podatku to takie przestępstwo zagrożone jest karą. Mowa o karze w wysokości do 720 stawek dziennych albo pozbawienia wolności do 3 lat albo obu tym karom łącznie. Karą w tym przypadku może być również orzeczenie przepadku przedmiotów (art. 30 §2 KKS ) lub zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 34 §2 KKS)
§2 art. 55 KKS określa typ uprzywilejowany tego przestępstwa. Wynika on ze zmniejszonej szkodliwości społecznej czynu, poprzez który narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna jest z małej wartości. W 2023 roku jest próg do 698.000 złotych. Typ uprzywilejowany firmanctwa jest zagrożony karą grzywny w wysokości do 720 stawek dziennych.
W §3 tego artykułu ustawodawca uregulował wykroczenie skarbowe. Wykroczenie to posiada takie same znamiona jak uregulowany w paragrafie pierwszym podstawowy typ przestępstwa. O zakwalifikowaniu tego czynu jako wykroczenie stanowi znowuż kwota podatku zagrożonego uszczupleniem w wyniku działań podatnika, którym jest firmant. Jej wysokość określona progiem ustawowym to w 2022 roku 15.050 złotych. W przypadku §3 pomocnictwo w popełnieniu firmanctwa nie podlega karze.
W przypadku sprawcy wykroczenia firmanctwa, może on skorzystać z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego.
Odpowiedzialność podatkowa
Chociaż nie odnosi się to do sankcji karnej to należy również pamiętać o innym rodzaju odpowiedzialności, która powstaje na firmującym. Jest to odpowiedzialność podatkowa, którą zgodnie z art. 113 Ordynacji podatkowej ponosi solidarnie ze sprawcą firmanctwa całym sowim majtkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.
Jeżeli natomiast firmant w swoim zachowaniu poza narażeniem podatku na uszczuplenie działał również w celu wyrządzenia szkody majątkowej innej osobie fizycznej, pod której imieniem i nazwiskiem zataił prowadzenie własnej działalności gospodarczej może odpowiadać również za kradzież tożsamości. Musi być jednak spełniona przesłanka tego aby osoba, której imię i nazwisko wykorzystano nie miała o tym świadomości. W tak zaistniałych okolicznościach będzie miał miejsce zbieg firmactwa (art. 55 KKS) z kradzieżą tożsamości (art. 190a § 2 KK).