Spis treści
Oszustwo finansowe
Oszustwo finansowe potocznie nazywane oszustwem kredytowym lub wyłudzeniem kredytu zostało uregulowane przez ustawodawcę w kodeksie karnym w art. 297, zgodnie z którym:
„§ 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.”
Ochrona obrotu gospodarczego i interesu majątkowego
Jak większość przepisów XXXVI rozdziału kodeksu karnego, dobro chronione poprzez kryminalizację oszustwa finansowego posiada dwa aspekty. Ogólnym jest ochrona obrotu gospodarczego i zaufania podmiotów w nim uczestniczących. Przepis realizuje to skupiając się na ochronie prawidłowego funkcjonowania wymienionych w §1 instrumentów finansowych. Z tego względu dotyczy głównie obrotu, w którym uczestniczą profesjonalne instytucje finansowe.
Wynikającym z powyższego chronionym dobrem jest interes majątkowy podmiotu udzielającego wymienionych §1 instrumentów finansowych co statuuje go jako pokrzywdzonego oszustwem kredytowym. Jego interes majątkowy jako uczestnika jest natomiast częścią składową obrotu gospodarczego. Stąd wynika wyprowadzenie jego ochrony z wyżej wymienionego aspektu ogólnego.
Przepis ten chroni więc nie same środki będące przedmiotem kredytu, dotacji lub innych wymienionych instrumentów finansowych lecz uczciwość sposobu w jaki się o te środki ubiega. Tak by zapewnić sprawiedliwy dostęp do finansowania czy to komercyjnego czy ze środków publicznych.
W kogo wymierzone jest oszustwo finansowe?
Aby doszło do powstania odpowiedzialności karnej za oszustwo kredytowe sprawca musi działać przed instytucją finansową wymienioną w §1 tj. bankiem, jednostką organizacyjną prowadzącą podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo organem lub instytucją dysponującą środkami publicznymi. Jakie konkretnie są to instytucje?
W praktyce oznacza to banki, firmy pożyczkowe lub towarzystwa ubezpieczeniowe.
Przedłożenie dokumentu lub oświadczenia czyli na czym polega oszustwo finansowe?
Najprościej rzecz ujmując, aby doszło do popełniania oszustwa kredytowego sprawca musi przedłożyć podrobione, przerobione, poświadczające nieprawdę albo nierzetelne dokumenty lub pisemne, nierzetelne oświadczenie instytucji, od której chce uzyskać instrument finansowy.
Przedłożenie dokumentu
Przez przedłożenie ustawodawca rozumie albo złożenie oryginałów dokumentów, albo ich okazanie w celu oceny przez instytucję. Wystarczy też udostępnienie ich do wykonania kopii. Dość dobrze widoczny jest tu potencjał na zbieg oszustwa kredytowego z posługiwaniem się przez sprawcę dokumentem poświadczającym nieprawdę (art. 273 KK) albo dokumentacją podrobioną (art. 270KK).
Podrobiony dokument to taki, który wbrew prawdzie stwarza wrażenie jak gdyby został sporządzony przez jego wystawcę. Przerobienie dokumentu polega na zmianie treści prawdziwie wystawionego dokumentu. Natomiast dokument poświadczający nieprawdę to dokument wystawiony w przewidzianej prawem formie i procedurze przez osobę do tego uprawnioną, którego treść jest niezgodną z prawdą.
Natomiast nierzetelność dokumentu lub pisemnego oświadczenia może być rozumiana jako nieposiadjąca przymiotów poświadczenia rozumianego zgodnie z art. 271 §1 KK (poświadczenie nieprawdy) albo jako pominięcie prawdziwych informacji, które w takim dokumencie(oświadczeniu) powinny być zawarte, albo poprzez sugerowanie stanu rzeczy odmiennego niż jest rzeczywiście.
Pisemne oświadczenie
Czym więc będzie pisemne oświadczenie? Chociaż polskie prawo karne nie podaje definicji takiego oświadczenia orzecznictwo i doktryna przyjmują, że w kontekście oszustwa kredytowego jest to każdego rodzaju sporządzona na piśmie osobiście lub przez inną osobę wypowiedź sprawcy, przedłożona przez niego później w trakcie uzyskiwania instrumentu finansowego. Przedłożenie pisemnego oświadczenia (również dokumentu), które w trakcie sporządzania były rzetelne, ale utraciły ten status w wyniku wydarzeń zeszłych po ich powstaniu w przypadku oszustwa finansowego nie oznacza przedłożenia nierzetelnego oświadczenia (dokumentu). Nierzetelność odnosi się do ich treści, a nie sposobu użycia. W przypadku przedłożenia nierzetelnego pisemnego oświadczenia, w odróżnieniu od dokumentu, aby powstała odpowiedzialność karna za oszustwo finansowe musi ono mieć istotny wpływ na uzyskanie instrumentu finansowego przez sprawcę.
Art. 297 KK wprowadza w §2 dodatkowe przestępstwo polegające na zaniechaniu przekazania informacji istotnych dla udzielenia albo po udzieleniu instrumentu finansowego. Podlega mu zarówno instytucja udzielająca instrumentu jak i jego beneficjent lub osoba, występująca o jego udzielenie. Będzie to np. nieprzekazanie na żądanie banku dokumentów umożliwiających weryfikacje wykorzystania kredytu zgodnie z celem.
Rodzaje chronionych instrumentów finansowych
Oszustwo finansowe jest przestępstwem powszechnym to znaczy, że może je popełnić każdy kto swoim zachowaniem wypełni jego przesłanki. Taki sprawca musi jednak działać umyślnie w celu uzyskania konkretnego instrumentu finansowego niezależnie od tego czy to on będzie ich beneficjentem. Te konkretne instrumenty to:
- kredyt (z wyłączeniem kredytu kupieckiego)
- pożyczka pieniężna
- poręczenie, gwarancja i akredytywa (przewidziane tylko dla banków potwierdzenie zobowiązania wynikającego z poręczenia lub gwarancji)
- dotacja lub subwencja
- zamówienie publiczne (te, do których stosuje się art. 297 §1 KK)
- instrument płatniczy ( np. karta płatnicza/ debetowa)
- podobne świadczenie pieniężne na cel gospodarczy
Skutki oszustwa finansowego
Aby doszło do oszustwa finansowego nie musi dojść do rzeczywistego skutku w postaci udzielenia sprawcy przez pokrzywdzonego instrumentu finansowego. Kryminalizowana jest sama czynność przedłożenia. Do powstania odpowiedzialności karnej nie jest nawet wymagane żeby pokrzywdzony się z przedłożonymi dokumentami lub oświadczeniem zapoznał nie mówiąc już o np. wypłacie środków.
Jeżeli jednak już dojdzie do rzeczywistego udzielenia instrumentu finansowego sprawcy oszustwa finansowego ( tj. niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez pokrzywdzonego) to wtedy stanowi to o zbiegu z „klasycznym” oszustwem uregulowanym w art. 286 KK.
Wymiar kary za oszustwo finansowe
Za popełnienie oszustwa finansowego grozi sprawcy kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Istnieje jednak po stronie sądu możliwość orzeczenia pozbawienia wolności lub grzywny. Kara może również być związana z zakazem wykonywania zawodu, prowadzenia konkretnej działalności gospodarczej lub zajmowania konkretnych stanowisk.
W §3 ustawodawca umieściła klauzulę niekaralności. Może z niej skorzystać sprawca, który dopuścił się oszustwa finansowego. Musi jednak dobrowolnie zrezygnować z instrumentu finansowego przed wszczęciem przeciwko niemu postępowania w fazie in rem. To znaczy przed rozpoczęciem prac organów ściągania nad ta sprawą. Dobrowolność działania sprawcy rozumie się jako zaprzestanie jego działania. Można je rozumieć również jako zaniechanie mimo świadomości możliwości dalszego uzyskiwania lub korzystania z instrumentu finansowego. Nie oznacza to jednak, że takie dobrowolne zapobieżenie skutkowym przestępstwa niweluje bezprawność wcześniej dokonanego czynu. W zależności od orzecznictw może oznaczać to skazanie sprawcy z wyłączeniem kary lub wyrok uniewinniający.