Zasadniczo postępowanie karne w polskim systemie prawnym jest postępowaniem dwuinstancyjnym. Względem wyroku sądu pierwszej instancji zarówno pokrzywdzonemu jak i oskarżonemu przysługuje środkiem odwoławczy. Tym środkiem jest właśnie apelacja od wyroku karnego. W tych przypadkach gdy apelacja w sprawie karnej nie wymaga od stron wniesienia opłat sądowych jest ona standardowo stosowana w większości spraw karnych.
Spis treści
Jak działa złożenie apelacji w sprawie karnej?
Do zaskarżenia wyroku pierwszej instancji w sprawie karnej wymagane jest złożenie we właściwym terminie pisma procesowego nazywanego właśnie apelacją. Złożenie apelacji w sprawie karnej jest możliwe od każdego wydanego wyroku. Dokonuje się tego na piśmie do sądu nadrzędnego względem tego, który orzekał jednak za jego pośrednictwem.
I tak od wyroku sadu rejonowego apelację w sprawie karnej należy wnieść za jego pośrednictwem do nadrzędnego sądu okręgowego. Ta sama zasada dotyczy zależności między wyrokiem sądu okręgowego i apelacji wnoszonej do właściwego sądu apelacyjnego.
Apelacja od wyroku karnego – czym jest?
Apelacja w sprawie karnej jest narzędziem procesowym pozwalającym stronom zaskarżyć wyrok sądu pierwszej instancji. Stronom – bo jako narzędzie zaskarżenia wyroku mogą z niej skorzystać zarówno oskarżony jak i, w zależności od charakteru oskarżenia, pokrzywdzony lub prokurator.
Rozpoznania apelacji w sprawie karnej jako środka zaskarżenia wyroku pierwszej instancji może dokonać wyłącznie sąd drugiej instancji. Polskie prawo nie przewiduje odwołania się od wyroku rozpatrywanego w trybie reasumpcji przez sąd, który zaskarżone orzeczenie wydał.
Wyjątek w składaniu apelacji od wyroku w sprawie karnej stanowić będzie postanowienie o kosztach określone w wyroku. Względem niego stosuje się odrębny środek odwoławczy tj. zażalenie. W sytuacji jednak gdy strona zaskarża cały wyrok, wówczas zaskarżeniu w ramach jednej apelacji podlega również postanowienie o kosztach.
Drugim wyjątkiem jest wyrok nakazowy dla któremu ustawodawca przypisał środek odwoławczy jakim jest sprzeciw. Przysługuje on natomiast podobnie jak apelacja w sprawie karnej zarówno pokrzywdzonemu, oskarżycielowi jak i oskarżonemu.
Kiedy przysługuje wniesienie apelacji w sprawie karnej?
Kodeks postępowania karnego zwięźle określa to kiedy przysługuje prawo do wniesienia apelacji w sprawie karnej. Zgodnie z KPK „od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, a pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu przysługuje apelacja”.
Mimo lakonicznej formy tego przepisu, ustawodawca zawarł w nim niezwykle ważny element w postaci zastrzeżenia dokonanego na rzecz pokrzywdzonego. Jego uprawnienie do wniesienia apelacji od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu jest kluczowe z tego względu, że wyrok warunkowo umarzający postępowanie może zostać wydany zanim pokrzywdzony zgłosi się w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Nadanie mu tego statusu jest natomiast istotne z uwagi na to, że dopiero wtedy pokrzywdzony zyskuje status strony w postępowaniu sądowym.
Apelacja od wyroku karnego – jaki jest termin na jej złożenie?
Zgodnie z treścią Kodeksu postępowania karnego termin na złożenie apelacji w sprawie karnej wynosi 14 dni od dnia kiedy stronie doręczony został wyrok wraz z uzasadnieniem. Pośrednio zatem wynika z tego fakt, że złożenie apelacji w sprawie karnej musi zostać poprzedzone złożeniem wniosku o sporządzenie i doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem. Dopiero w następstwie tak doręczonego wyroku rozpoczyna się bieg terminu na złożenie apelacji w sprawie karnej.
Dla zrozumienia związku przyczynowo skutkowego w zakresie terminu złożenia apelacji w sprawie karnej niezwykle ważne jest zrozumienie, konsekwencji niezłożenia wniosku o uzasadnienie wyroku we wskazanym terminie. Oznaczać to będzie jego uprawomocnienie. To natomiast uniemożliwia zaskarżenia go poprzez wniesienie apelacji. Wyjątkiem będzie jedynie przywrócenie terminu na wniesienie wniosku o uzasadnienie wyroku w sprawie karnej.
Czy można przywrócić termin na wniesienie apelacji w sprawie karnej?
Niekiedy zdarza się, że dochowanie przez stronę wyznaczonego terminu na daną czynność procesową okazuje się, z powodów od strony niezależnych, niemożliwe. Przepisy postępowania karnego przewidują taką okoliczność pozwalając w pewnych sytuacjach na przywrócenie stronie terminu na wniesienie apelacji w sprawie karnej.
Zarówno orzecznictwo jak i doktryna poświęciły wiele miejsca określeniu czym jest niezależna przyczyna uniemożliwiająca stronie wniesienie apelacji. Wyciągając jednak z tego zbioru istotę tego terminu chodzi o powód, na którego powstanie oraz zakończenie strona nie miał żadnego wpływu. Nie może tez mieć wpływu na usunięcie takiej przyczyny.
Aby wniosek o przywrócenie terminu na wniesienie apelacji w sprawie karnej został rozpatrzony pozytywnie należy wykazać, że strona wykazała się należytą starannością oraz, że podjęła wszelkie czynności prowadzące do usunięcia czynnika uniemożliwiającego dokonania tej czynności. Najważniejsze jest jednak wykazanie, że mimo tych działań, które zostały przez stronę podjęte, przyczyna niedochowania terminu i tak by nie została usunięta.
Technicznie wygląda to tak, że wraz wnioskiem o przywrócenie niedochowanego terminu strona jednocześnie dokonuje czynności tj. wraz z wnioskiem o przywróceniem terminu na złożenie apelacji w sprawie karnej należy złożyć samą apelację.
Apelacja od wyroku karnego – jak ją napisać?
Apelację od wyroku sądu rejonowego w sprawie karnej, jeżeli chodzi o oskarżonego lub pokrzywdzonego, co do zasady może sporządzić sama strona bez pełnomocnika. W przypadku zaś gdy sądem pierwszej instancji był sąd okręgowy, apelację sporządzić i wnieść można już jedynie za pośrednictwem pełnomocnika profesjonalnego. Ta zasada ma za zadanie zapewnić odpowiedni poziom merytoryczny rozpoznawanych środków odwoławczych.
Sporządzenie apelacji w sprawie karnej należy zacząć od wskazania wyroku, który strona postępowania chce zaskarżyć. W następnym kroku należy określić czy zaskarżeniu poprzez wniesioną apelację strona chce poddać cały wyrok czy jedynie jego część np. w zakresie orzeczonej kary lub części z orzeczonych czynów.
Niemniej ważnym elementem apelacji w sprawie karnej jest wskazanie zarzutów, które strona czyni wyrokowi podlegającemu zaskarżeniu. W uproszczeniu chodzi o wskazanie przez stronę uchybień, których w ocenie apelującego dopuścił się sąd pierwsze instancji.
Jednak opatrzenie apelacji w sprawie karnej w zarzuty jest obowiązkowe jedynie dla pełnomocników profesjonalnych. W sytuacji gdy apelację sporządza i wnosi sama strona wtedy wystarczy, że wskaże ona i uzasadni uchybienia, których w jej ocenie dopuścić miałby się sąd.
Ostatnim krokiem będzie zawarcie w apelacji wniosków w kwestii rozstrzygnięcia jakiego oczekujemy od sądu drugiej instancji. Takie wnioski to najczęściej przekazanie wyroku do ponownego rozpoznania sprawy lub o uchylenie wydanego wyroku.
Zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w postępowaniu apelacyjnym
Żaden profesjonalny pełnomocnik nie jest w stanie przewidzieć czy wniesiona apelacja w sprawie karnej zostanie przez sąd odwoławczy rozpatrzona pozytywnie, czy też nie. Niemniej jednak kluczowa w tym kontekście jest zasada stanowiąca o tym, że apelacja wniesiona przez oskarżonego bądź tez jego obrońcę nie może w konsekwencji doprowadzić do tego, że sytuacja oskarżanego ulegnie pogorszeniu.
Paradoksalnie, wniesienie środka odwoławczego w postaci apelacji w sprawie karnej na niekorzyść oskarżonego tj. przez oskarżyciela publicznego lub posiłkowego (pokrzywdzonego) , może końcowo spowodować wydanie orzeczenia działającego na korzyść oskarżonego.
Jest to możliwe w sytuacjach gdy zachodzą określone przepisami Kodeksu postępowania karnego przesłanki. Mowa tu o przypadkach, gdy utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe lub gdy miałoby dojść do zmiany kwalifikacji prawnej, bez zmiany ustaleń faktycznych.