Funkcjonującym dość żywo w naszym społeczeństwie jest przekonanie, że organy państwowe w swoich postępowaniach zakładają, że już sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej implikuje przestępczy, a w najlepszym razie nieuczciwy charakter działań przedsiębiorcy. Czy przekonanie to posiada jakiekolwiek odzwierciedlenie w statystykach związanych z działaniami tych organów? To już kwestia nastawienia tego kto miałby takie dane interpretować. Faktem jest natomiast, że ustawodawca dostrzegł potrzebę uregulowania zasad na jakich opierać by się miały relacje między przedsiębiorcami, a organami władzy publicznej wykonującymi swoje zadania. W ramach tego przyjęta została w 2018 roku Ustawa Prawo przedsiębiorców, która z jednej strony kodyfikuje zbiór zasad, którymi kierować się mają organy państwa w relacji z przedsiębiorcami z drugiej zaś strony reguluje cykl życia przedsiębiorców tj. podejmowanie, realizowanie i zakończenie działalności gospodarczej na terenie Polski wraz z wyszczególnieniem ich praw i obowiązków. Zobacz, czym jest zasada domniemania uczciwości przedsiębiorcy.
Spis treści
Czym jest zasada domniemania uczciwości przedsiębiorcy?
Zasada domniemania uczciwości przedsiębiorcy jest próbą przeniesienia na grunt prawa gospodarczego obecnej już w prawie karnym czy administracyjnym zasady domniemania niewinności, czy też rozstrzygania wątpliwości na rzecz w tym wypadku przedsiębiorcy. Ustęp pierwszy tego artykułu wyraża zasadę będącą tak naprawdę nadaniem standardu pracy organów władzy publicznej w relacji z przedsiębiorcą. Ma ona bowiem charakter ogólny, jednak nakłada obowiązek na organ aby ten w swych działaniach postrzegał przedsiębiorcę jako dochowującego aby realizować nałożone na niego obowiązki wynikające z tej ustawy, a w szczególności z poszanowaniem praw i wolności człowieka, zasad konkurencyjności w obrocie gospodarczym oraz słusznych praw innych przedsiębiorców czy konsumentów.
Obowiązek takiego postrzegania przedsiębiorcy nałożony ustawą na organy władzy państwowej niewiele jednak zmieni. Nawet przyjmując, że przedsiębiorca działa zgodnie z prawem, uczciwie i z poszanowanie dobrych obyczajów, tak ogólnie wyrażona zasada nie posiada praktycznego zastosowania sytuacji gdy w sprawie przedsiębiorcy prowadzone jest postępowanie mające wykazać zgodność jego działań z przepisami prawa. Lub gdy przedsiębiorca trwa w postepowaniu o wydanie korzystnej dla niego decyzji administracyjnej samo przyjęcie założeń wyrażony w zasadzie domniemania uczciwości przedsiębiorcy nic nie da. Oba z tak przykładowo wymienionych postępowań z udziałem przedsiębiorcy są obarczone koniecznością przeprowadzenia niejednokrotnie szeroko zakrojonego procesu pozyskiwania materiału dowodnego czy wykazania konkretnych okoliczności co warunkują przepisy szczególne prawa materialnego.
Domniemanie uczciwości przedsiębiorcy wprowadza więc obowiązek postrzegania przedsiębiorców przez organy władzy publicznej w ten sposób, że wszelkie ich działa uznaje się za zgodne z prawem dopóki organ na podstawie zebranego materiału dowodowego nie wykaże, w sposób bezsprzeczny, że jest inaczej. Zasada ta, w przeciwieństwie do zasady rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorcy, ograniczona jest jedynie poprzez zakres zastosowania przepisów Prawa przedsiębiorców.
Czym jest zasada rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorcy?
Wyrażona w ustępie drugim art. 10 Prawa przedsiębiorców zasada rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorców została wyprowadzona z ogólnej zasady domniema uczciwości przedsiębiorców. Przepis ten stanowi, ze w przypadku gdy postępowanie dotyczące przedsiębiorcy jest prowadzone w celu nałożenia na niego obowiązku bądź ograniczenia lub odebrania uprawnień to gdy wystąpią niedjace się usunąć wątpliwości w stanie faktycznym, rozstrzyga się je na korzyść przedsiębiorcy. W praktyce oznacza to, że „że mimo przeprowadzenia postępowania dowodowego równie prawdopodobne są przynajmniej dwie wersje ustaleń, w takiej sytuacji, na podstawie art. 10 ust. 2 p.p., organ ma obowiązek przyjąć za element stanu faktycznego, będącego podstawą rozstrzygnięcia, tę wersję, której przyjęcie pociąga za sobą wydanie korzystniejszego dla przedsiębiorcy rozstrzygnięcia. Innymi słowy, o tym, którą wersję stanu faktycznego należy przyjmować, decyduje kształt rozstrzygnięcia, jaki wiąże się z konkretnym ustaleniem faktycznym w sprawie.”
Biorąc pod uwagę zarówno doktrynę jak i wypracowane w tym zakresie orzecznictwo należy podkreślić dwie rzeczy. Po pierwsze zastosowanie tego przepisu jest możliwe tylko i wyłącznie wtedy gdy do powstałych niejasności lub wątpliwości, których nie da się usunąć, doszło mimo przeprowadzenia wszystkich dostępnych dowodów i zbadania wszystkich zaistniałych w sprawie okoliczności.
Po drugie jeżeli organ władzy publicznej przyjął, że na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego wystąpiły przesłanki do zastosowania tego przepisu, jednak okażą się one nieobiektywne stanowić to będzie naruszenie prawa przez ten organ.
Pokreślenia też wymaga zakres obowiązywania zasady rozstrzygania wątpliwość faktycznych na korzyść przedsiębiorcy. O ile w przypadku zasady domniemania uczciwości przedsiębiorcy zastosowanie miała ona do całości Prawa przedsiębiorców to zasada wyrażona w ustępie drugim stosowana jest wyłączenie do tych postępowań z udziałem przedsiębiorcy, których przedmiotem jest nałożenia na niego jakiegoś obowiązku bądź ograniczenia lub odebrania uprawnień. Zważywszy na fakt, że zasada domniemania uczciwości przedsiębiorcy jest fundamentem, z którego wyrasta stosowanie zasady rozstrzygania wątpliwości faktycznych na jego korzyść to rozróżnienie zakresu ich stosowania powoduje problemy przy praktycznym realizowaniu ich założeń przez organy władzy publicznej.
Dodatkowo istnienie podobnej regulacji w kodeksie postępowania administracyjnego to faktyczne zastosowanie tej zasady będzie najczęściej spotykane w sytuacjach gdy ustawodawca wyłączył stosowanie tych przepisów w ramach prowadzonego postępowania.
Wyłączenie zastosowania zasady rozstrzygania wątpliwość faktycznych na korzyść przedsiębiorcy
W art. 10 ust. 3 Prawa przedsiębiorców ustawodawca wymienił trzy grupy okoliczności powodujących wyłączenie zastosowania zasady rozstrzygania wątpliwości faktycznych na
korzyść przedsiębiorcy, tj. gdy:
- w postępowaniu uczestniczą podmioty o spornych interesach lub wynik postępowania ma bezpośredni wpływ na interesy osób trzecich;
- odrębne przepisy wymagają od przedsiębiorcy wykazania określonych faktów;
- wymaga tego ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa, obronności lub porządku publicznego.